اولین بار در تاریخ ۱۷ اردیبهشتماه ۱۳۹۹ منتشر و به صورت مداوم به روز شد. آخرین بروزرسانی در ۱۶ دیماه ۱۳۹۹ (تغییرات زیر در جزئیات)؛ دسترسی به کلیه مرورهای این مجموعه ویژه رایگان است
این مجموعه ویژه یکی از مجموعههای ویژه COVID-19 است. همچنین به زبانهای چینی ساده شده، فارسی، فرانسوی، آلمانی، ژاپنی، مالایی، کرهای، پرتغالی، روسی، اسپانیایی و تایلندی در دسترس است.
بیحسی موضعی اصطلاحی است که به مجموعهای از روشهایی اطلاق میشود که یک متخصص بیهوشی، به منظور ایجاد بیحسی یا فلج موقت در ناحیهای از بدن، داروی بیحسی موضعی را به اطراف اعصاب محیطی یا طناب نخاعی تزریق میکند. این روشها میتوانند آنچنان موثر باشند که اجازه دهند جراحی بر روی یک بیمار هوشیار انجام شود، و بیحسی بسیار خوبی ایجاد میکنند که امکان جلوگیری از استفادهی مخدرها و سایر روشهای بیهوشی را برای بیمارانی که ممکن است بیهوشی عمومی برایشان خطرناک باشد؛ فراهم میکند.
همهگیری COVID-19 چالشهای منحصربهفردی برای بیهوشی ایجاد کردهاست. بیهوشی عمومی و دستکاری راههای هوایی پروسیجرهای تولیدکننده آئروسول هستند؛ که آئروسول تولیدشده متعاقب میتواند بهصورت بالقوه کارکنان مراقبتهای سلامت را آلوده کند. یک جنبهی دیگر از همهگیری COVID-19 تقاضای بیسابقه برای داروهای بیهوشی، جهت استفاده در مراقبتهای ویژه، است که ذخایر موجود داروهای بیهوشی را برای ایجاد بیهوشی عمومی کاهش دادهاست. کالج سلطنتی متخصصان بیهوشی در بریتانیا، در راهنمای اضطراری برای جراحی اورژانسی مانند شکستگی لگن و همچنین در راهنمای کاهش استفاده از داروها، استفاده از بیحسی موضعی را بهعنوان راه حلی برای این مشکل معرفی کردهاست. بنابراین، اهمیت استفاده ایمن و مبتنی بر شواهد از بیحسی موضعی در حال افزایش است تا توانایی ارائه خدمات بیهوشی باقی بماند و همچنین تماس کارکنان مراقبتهای سلامت را به COVID-19 کاهش دهد.
صرف نظر از همهگیری COVID-19، فواید دیگری هم برای استفاده از بیحسی موضعی در حیطه بیهوشی وجود دارد. این روش بیدردی عالی پس از جراحی ایجاد میکند که اجازه میدهد از مخدرهای قوی استفاده نشود، و جایگزین خوبی برای بیمارانی است که ممکن است بیهوشی عمومی برای آنها خطرناک باشد. همچنین ممکن است بیحسی موضعی باعث تسریع بهبودی و محدود شدن برخی از عوارض شایع، مانند تهوع، استفراغ، و انسداد روده شود؛ ولی اطمینان شواهد برای برخی از این پیامدها کمتر است.
درباره اینکه چه زمانی باید از بیحسی موضعی استفاده کرد، اثربخشترین روش ایجاد بیحسی موضعی، ایمنی و اثربخشی بیحسی موضعی، مخدرها و داروهای کمکی که میتوانند تزریق شوند، مقدار بلوک کردن اعصاب محیطی در برابر انسداد محور عصبی، و عوارض محتمل، در بین متخصصان بیهوشی اختلاف نظر وجود دارد.
این مجموعه ویژه شواهد موجود از مرورهای کاکرین را، که توسط گروه بیهوشی کاکرین تولید شدهاست، ارائه میدهد و هدف آن اطلاعرسانی بهتر دربارهی اختلاف نظرات و حمایت از تصمیمگیریهای لازم در هنگام برنامهریزی برای بیحسی موضعی است.
به روز شده در ۱۶ دیماه ۱۳۹۹: پیوند به ترجمه کرهای و پاسخ بالینی جدید کاکرین برای مرورهای «بلوکهای عصبی استخوان ران برای درد حاد بعد از عمل پس از جراحی تعویض مفصل زانو»
بیحسی موضعی در مقایسه با روشهای مرسوم ضد درد
مرورها مزایای کلی و خطرات بیحسی موضعی را بررسی میکنند.
تاثیرات مفید مختلف حاصل از بلوک محور عصبی گزارش شدهاند، اما این موضوع که آیا این موارد اثری بر مرگومیر و عوارض عمده قلبی عروقی پیش از جراحی دارند؛ واضح نیست. این مرور کلی، مرورهای کاکرین ارزیابیکننده تاثیر بلوک محور عصبی بر نرخ مرگ، عفونت قفسه سینه و سکته قلبی پیش از عمل را خلاصه میکند. پاسخهای مرتبط بالینی کاکرین: بلوک محور عصبی در مقایسه با بیهوشی عمومی و ضد دردی سیستمیک پس از جراحی چگونه عمل میکند؟
بیحسی موضعی ممکن است نرخ درد مداوم پس از جراحی را، که یک وضعیت شایع و ناتوانکننده است، کاهش دهد. هدف این مرور مقایسه بیحسی منطقهای و بیحسی موضعی در برابر روشهای مرسوم ایجاد بیدردی برای پیشگیری از درد مداوم پس از عمل جراحی، برای بازه زمانی بیشتر از سه ماه، در بزرگسالان و کودکانی است که تحت عمل جراحی انتخابی قرار میگیرند. پاسخهای مرتبط بالینی کاکرین: بیحسی موضعی و منطقهای در مقایسه با بیهوشی مرسوم در زنان با درد مداوم پس از جراحی سرطان پستان چگونه عمل میکنند؟
بیحسی نخاعی بهعنوان یکی از دلایل احتمالی عوارض نورولوژیکی به دنبال پروسیجرهای جراحی نقش داشتهاست. این شرایط دردناک، که بلافاصله پس از جراحی رخ میدهند، علائم نورولوژیکی گذرا (TNS) نامیده میشود، بهطور معمول پس از استفاده از لیدوکائین نخاعی مشاهده میشود. با این حال، لیدوکائین نخاعی دارای مشخصات دارویی سودمند، به ویژه برای کیسهای جراحی روز است. این مرور شیوع علائم نورولوژیکی گذرا را پس از بیحسی نخاعی با استفاده از لیدوکائین بررسی میکند. پاسخهای مرتبط بالینی کاکرین: چگونه لیدوکائین و بوپیواکائین را با یکدیگر و با بیحسکنندههای موضعی جایگزین برای استفاده در بزرگسالانی که تحت بیحسی نخاعی قرار میگیرند مقایسه میکنند؟
بهترین روش ایجاد بیحسی موضعی چیست و از کدام داروهای بیحسی و کمکی استفاده شود؟
مرورهایی که روشهای مختلف ایجاد بیحسی موضعی یا داروهای مورد استفاده را مقایسه میکنند.
هوا در برابر سالین در فقدان روش مقاومت برای تشخیص فضای اپیدورال
بلوک اپیدورال یکی از روشهای اصلی ایجاد بیحسی موضعی است، و موفقیت آن وابسته به تشخیص صحیح فضای اپیدورال است. برای چندین دهه، انتخاب استفاده از هوا یا سالین فیزیولوژیک در طول فقدان روش مقاومت برای تشخیص فضای اپیدورال بر اساس تجارب شخصی متخصصان بیهوشی صورت گرفتهاست. این مرور، اثربخشی و ایمنی هوا و سالین برای تشخیص فضای اپیدورال در فقدان روش مقاومت، و عوارض مرتبط با تزریق هرکدام را بررسی میکند. پاسخهای مرتبط بالینی کاکرین: هوا در برابر سالین در فقدان روش مقاومت برای تشخیص فضای اپیدورال
راهنمایی سونوگرافی برای بلوک اندام فوقانی و تحتانی
بلوک اعصاب محیطی میتواند بهوسیله راهنمایی سونوگرافی انجام شود. هنوز واضح نیست آیا این روش موقعیتیابی عصب بر سایر روشهای موجود برتری دارد یا نه. این مرور بررسی میکند که آیا استفاده از سونوگرافی برای راهنمایی انسداد اعصاب محیطی، بر سایر روشهای موجود موقعیتیابی عصب برتری دارد.
بوپیواکائین یک داروی بیحسی موضعی است که بهصورت هایپرباریک و ایزوباریک استفاده میشود. این (داروها) بهصورت درون غلافی (intrathecally) به داخل نخاع ترزیق میشوند تا بیحسی منطقهای برای جراحی سزارین ایجاد کنند. کارآزماییهای مختلفی بوپیواکائین هایپرباریک و ایزوباریک را، بدون تعیین قطعی برتری هیچکدام، مقایسه کردهاند. هدف این مرور، بررسی اثربخشی و ایمنی بوپیواکائین هایپرباریک در مقایسه با بوپیواکائین ایزوباریک برای بیحسی نخاعی در زنانی که تحت جراحی سزارین قرار میگیرند، است.
بیحسی موضعی شامل بلوک شبکه بازویی از طریق زیر بغل، روش مرسومی برای جراحی دیستال اندام فوقانی است. این مرور، اثرات (مزایا و معایب) مرتبط با سه روش تزریق (تکی، دوگانه یا چندگانه) را برای بلوک شبکه بازویی از طریق زیر بغل در عمل جراحی دیستال اندام فوقانی، بدون استفاده از راهنمایی سونوگرافی، با هم مقایسه میکند. پاسخهای مرتبط بالینی کاکرین: اثرات روشهای مختلف تزریق در طی بلوک شبکه بازویی بدون راهنمایی سونوگرافی در بزرگسالات تحت جراحی دیستال دست چیست؟
دگزامتازون بهعنوان داروی کمکی برای بلوک اعصاب محیطی
بلوک عصب محیطی میتواند برای بیهوشی یا ضد دردی پس از عمل مورد استفاده قرار بگیرد. محدودیت استفاده از این دارو بهعنوان ضد درد پس از جراحی، این است که اثر آن فقط چند ساعت باقی میماند. و ممکن است پس از این مدت، درد متوسط-تا-شدید محل جراحی باعث نیاز به ضد دردهای دیگر شود. داروهای کمکی مختلفی برای افزایش مدت بلوک اعصاب محیطی مورد استفاده قرار گرفتهاند، از جمله دگزامتازون داخل وریدی یا اطراف عصب. این مرور اثربخشی و ایمنی نسبی دگزامتازون اطراف عصبی در برابر دارونما، دگزامتازون داخل وریدی در برابر دارونما، و دگزامتازون اطراف عصبی در برابر دگزامتازون داخل وریدی افزودهشده به بلوک اعصاب محیطی را برای تسکین درد پس از جراحی بررسی میکند. پاسخهای مرتبط بالینی کاکرین: آیا افزودن دگزامتازون اطراف عصبی یا داخل وریدی به بلوککنندههای اعصاب محیطی میتواند پیامدهای بزرگسالان تحت جراحی را بهبود دهد؟ و دگزامتازون اطراف عصبی در مقایسه با دگزامتازون داخل وریدی هنگام استفاده بهعنوان داروی کمکی بلوککننده اعصاب محیطی در نوجوانان و بزرگسالان تحت جراحی چگونه عمل میکند؟
آدرنالین با لیدوکائین برای بلوک اعصاب انگشتی
آدرنالین ترکیبشده با لیدوکائین میتواند مدت زمان بلوک اعصاب محیطی را افزایش دهد و بهصورت تئوری کمک کند تا یک محیط جراحی بدون خون ایجاد شود. طولانی شدن تسکین درد پس از جراحی میتواند احتیاج به داروهای ضد درد را کاهش دهد و باعث تسریع بازتوانی دست شود. بهطور معمول، بهدلیل نگرانی از اسپاسم شریانی، ایسکمی و ایجاد قانقاریا در محل تزریق دارو، از استفادهی آدرنالین در سایتهای آناتومیک که دارای شریانهای انتهایی هستند خودداری میشود. این مرور، ایمنی و اثربخشی استفاده از آدرنالین ترکیبشده با لیدوکائین را برای بلوک اعصاب انگشتی ارزیابی میکند. پاسخهای مرتبط بالینی کاکرین: چگونه لیدوکائین به تنهایی با لیدوکائین به علاوه اپینفرین برای بلوکهای عصبی دیجیتال مقایسه میشود؟
بلوک اعصاب محیطی با بوپیواکائین لیپوزومی برای مدیریت درد پس از جراحی
بهنظر میرسد مدیریت ضعیف درد پس از جراحی با افزایش خطر موربیدیتی و مرگومیر ارتباط داشته باشد. بوپیواکائین لیپوزومی یک داروی ضد درد است که روش جدیدی برای تسکین پایدار فراهم میکند. این مرور اثربخشی ضد دردی و عوارض جانبی بوپیواکائین لیپوزومی مورد استفاده برای بلوک اعصاب محیطی جهت مدیریت درد پس از جراحی را ارزیابی میکند.
جراحی ارتوپدی
مرورهای مربوط به جراحیهای دربرگیرنده استخوانها و سیستم عضلاتیاسکلتی
ضد دردی موضعی برای بهبود پیامدهای عملکردی طولانیمدت پس از تعویض انتخابی مفصل بزرگ
بهنظر میرسد بیحسی موضعی از بیهوشی مرسوم برای کنترل درد تاثیرگذارتر است و حرکتهای سریعتر را پس از تعویض مفاصل بزرگ ممکن میسازد. واضحا مشخص نیست آیا بیحسی موضعی پیامدهای عملکردی پس از تعویض مفاصل بزرگ را در طولانیمدت بهبود میبخشد. این مرور، اثرات بیحسی موضعی را بر پیامدهای عملکردی بلندمدت پس از جراحی اختیاری تعویض مفاصل بزرگ ارزیابی میکند. پاسخهای مرتبط بالینی کاکرین: اثرات بیدردی موضعی در بهبود نتایج عملکردی طولانی مدت پس از جراحی اختیاری تعویض کامل زانو چیست؟
بلوک عصب فمورال برای درد حاد پس از عمل جراحی تعویض زانو
تعویض کامل زانو، یک عمل جراحی شایع با الزامات ویژه برای ضد دردی پس از جراحی است. بلوک عصب فمورال مکررا بهعنوان گزینهای برای کاهش درد و توانایی حرکت پس از جراحی استفاده میشود. این مرور، مزایا و معایب بلوک عصب فمورال بهعنوان یک روش ضد درد پس از جراحی را در ارتباط با سایر روشهای ضد درد در میان بزرگسالان تحت جراحی تعویض زانو ارزیابی میکند. پاسخهای مرتبط بالینی کاکرین: در افرادی که جراحی تعویض مفصل زانو را پشت سر گذاشتهاند، بلوک عصب فمور (FNB) چگونه با مواد مخدر، بیدردی اپیدورال یا اینفیلتریشن (نفوذ) موضعی مقایسه میشود؟
بلوک عصب یا عدم بلوک عصب برای کنترل درد پس از جراحی انتخابی جایگزینی لگن (arthroplasty) در بزرگسالان
برای تسهیل توانبخشی پس از جراحی جایگزینی لگن، درد باید بهاندازه کافی درمان شود. بلوک اعصاب محیطی و بلوک محور عصبی بهمنظور جایگزینی یا مکمل برای ضد دردی سیستمیک مورد ایتفاده قرار گرفتهاند. این مرور تاثیرات نسبی (مزایا و معایب) بلوککنندههای مختلف را که ممکن است برای تسکین درد پس از جراحی انتخابی تعویض لگن در بزرگسالان استفاده شوند، مقایسه میکند. پاسخهای مرتبط بالینی کاکرین: بلوکهای عصبی محیطی برای بزرگسالانی که تحت عمل جراحی تعویض مفصل ران قرار میگیرند چگونه با عدم بلوک عصبی محیطی مقایسه میشوند؟
بیهوشی برای عمل جراحی شکستگی لگن در بزرگسالان
شکستگی لگن، در صورت تعویق انجام عمل جراحی، میتواند باعث موربیدیتی و مرگومیر قابل توجه در بزرگسالان شود. دربارهی اینکه بیحسی موضعی بهترین پیامدها را برای ترمیم شکستگی لگن فراهم میکند یا بیهوشی عمومی، اختلاف نظر قابل توجهی وجود دارد. این مرور، بر مقایسه پیادمدهای بیحسی موضعی در برابر بیهوشی عمومی برای ترمیم شکستگی پروگزیمال فمور در بزرگسالان تمرکز میکند. پاسخهای مرتبط بالینی کاکرین: بلوک محور عصبی در مقایسه با بیهوشی عمومی در بزرگسالان تحت جراحی شکستگی لگن چگونه عمل میکند؟
بلوک اعصاب محیطی برای شکستگیهای لگن
بلوککنندههای مختلف اعصاب با عوامل بیحسکننده محیطی برای ایجاد بیدردی پس از شکستگی لگن و عمل جراحی متعاقب آن استفاده شدهاند. این مرور، بر استفاده از بلوککنندههای اعصاب محیطی بهعنوان ضد دردهای پیش از جراحی، ضد دردهای پس از جراحی، یا بهعنوان مکملی برای بیهوشی عمومی برای جراحی شکستگی لگن تمرکز میکند. پاسخهای مرتبط بالینی کاکرین: اثرات بلوک اعصاب محیطی بر افراد دارای شکستگی لگن چیست؟
تکنیکهای بیحسی موضعی به خوبی برای درمان درد پس از عمل جراحی زانو ایجاد شدهاند. بلاک کانال ادداکتور (ACB) یک تکنیک جدید است که میتواند بهصورت یک تزریق تکی یا با یک کاتتر برای بیدردی موضعی مداوم استفاده شود. این مرور، اثربخشی ضد دردی و عوارض جانبی ACB در مقابل دیگر تکنیکهای بیدردی موضعی یا درمان بیدردی سیستمیک را در بزرگسالان تحت عمل جراحی زانو مقایسه میکند. پاسخهای مرتبط بالینی کاکرین: ACB در مقایسه با درمان ساختگی یا بلوک عصب فمورال برای بزرگسالان تحت جراحی زانو چگونه عمل میکند؟
جراحی گسترده شانه با درد شدید پس از جراحی مرتبط است، و روشهای ضد دردی بسیار زیادی استفاده شدهاند تا راحتی بیمار و حرکت موثر پس از عمل را ایجاد کنند. این روشها، از مسکنهای مخدر و غیر مخدر، بیحسی موضعی تزریقشده به اطراف شانه و بیحسی منطقهای استفاده کردهاند. این مرور، اثربخشی ضد دردی بلوک مداوم اینتراسکالن شبکه بازویی را با مخدر تزریقی برای تسکین درد پس از جراحی گسترده شانه ارزیابی میکند. پاسخهای مرتبط بالینی کاکرین: متعاقب جراحی گسترده شانه، چگونه بلوک مداوم اینتراسکالنی شبکه بازویی با ضد درد تزریقی برای تسکین درد مقایسه میشود؟
جراحی عمومی و جراحی عروق
مرورهای مرتبط با جراحی ارگانهای احشایی و عروق خونی اصلی
تسکین درد اپیدورال در برابر تسکین درد سیستمیک مبتنی بر مخدر برای جراحی آئورت شکمی
بهنظر میرسد ضد دردی اپیدورال در برابر تسکین درد مبتنی بر داروهای مخدر، تسکین درد بهتری ایجاد کند؛ اما تاثیر آن بر موربیدیتی و مرگومیر واضح نیست. این مرور، مزایا و معایب ضد دردی اپیدورال پس از عمل جراحی را در مقایسه با تسکین درد مبتنی بر داروهای مخدر برای بزرگسالان تحت جراحی انتخابی آئورت شکمی ارزیابی میکند. پاسخهای مرتبط بالینی کاکرین: تسکین درد اپیدورال در مقایسه با تسکین درد مبتنی بر داروهای مخدر در افراد تحت جراحی آئورت شکمی چگونه عمل میکند؟
پارالزی گذرا دستگاه گوارش، تهوع، استفراغ، و درد مشکلات بالینی قابل توجه متعاقب جراحی احشایی هستند. روشهای بیحسی و بیدردی که درد و تهوع و استفراغ پس از جراحی را کاهش میدهند؛ و در عین حال از انسداد روده پس از جراحی جلوگیری میکنند، ممکن است موربیدیتی پس از جراحی، مدت بستری و هزینههای بیمارستانی را کاهش دهند. این مرور، اثرات ضد درد اپیدورال پس از جراحی با بیحسی موضعی را در برابر ضد دردی سیستمیک یا مخدرهای اپیدورال مقایسه میکند. پاسخهای مرتبط بالینی کاکرین: بیحسیهای موضعی اپیدورال در مقایسه با تسکین درد مبتنی بر داروهای مخدر برای بهبود پیامدهای جراحی در افراد تحت جراحی آئورت شکمی چگونه عمل میکند؟
ضد دردی داخل وریدی کنترلشده توسط بیمار (IVPCA) و ضد دردی اپیدورال، با استفاده از هرکدام از روشهای ممتد یا کنترل توسط بیمار، روشهای محبوبی برای ضد دردی متعاقب جراحی احشایی هستند. علیرغم تلاشهای زیاد برای مقایسه خطرات و مزایا، بهترین شکل ضد دردی برای این پروسیجرها کماکان مورد بحث است. این مرور، به مقایسه و ارزیابی هر دو شکل ضد دردی اپیدورال با IVPCA میپردازد. پاسخهای مرتبط بالینی کاکرین: ضد دردی اپیدورال در مقایسه با IVPCA برای درد متعاقب جراحی احشایی در بزرگسالان چگونه عمل میکند؟
جراحی قلبی سینهای (Cardiothoracic)
مرورهای مرتبط به جراحیهای قلب و قفسه سینه
ضد دردی اپیدورال برای بزرگسالان تحت جراحی قلبی با یا بدون بایپس قلبی ریوی
بیهوشی عمومی ترکیبشده با ضد دردی اپیدورال ممکن است تاثیرات سودمند بر پیامدهای بالینی داشته باشد. با این حال، استفاده از ضد دردی اپیدورال برای جراحی قلبی بهعلت تئوری افزایش خطر هماتوم اپیدورال مرتبط با هپارینزدایی سیستمیک لازم در طی جراحی، بحثبرانگیز است. هدف این مرور تعیین اثر ضد دردی اپیدورال پیش از جراحی در بزرگسالان تحت عمل جراحی قلب، با یا بدون بایپس قلبی ریوی، بر مرگومیر پیش از جراحی، و موربیدیتی قلبی، ریوی یا نورولوژیک است. پاسخهای مرتبط بالینی کاکرین: ضد دردی اپیدورال پس از جراحی در مقایسه با ضد دردی سیستمیک برای بیماران تحت جراحی قلبی چگونه عمل میکند؟
جراحی صدری بهعلت برش دندهها و ماهیچههای بین دندهای اغلب باعث ایجاد درد شدید پس از جراحی میشود. بیدردی ناکافی پس از جراحی میتواند مانع از بهبودی شود و به علت تنفس ناکافی، پاکسازی غیر موثر ترشحات و حرکت ضعیف، خطر ایجاد عوارضی مانند آتلکتازیس، پنومونی و ترومبوزیس را افرایش دهد. مدیریت موثر درد متعاقب توراکتومی ممکن است از این عوارض جلوگیری کند و احتمال ایجاد درد مزمن را کاهش دهد. این مرور، دو روش موضعی اپیدورال صدری و بلوک مجاور مهرهای را در بزرگسالان تحت جراحی توراکتومی انتخابی مقایسه میکند. پاسخهای مرتبط بالینی کاکرین: بلوک مجاور مهرهای در مقایسه با اپیدورال صدری در افراد تحت جراحی توراکتومی چگونه عمل میکند؟
منابع
1. کالج سلطنتی متخصصان بیهوشی و انجمن متخصصان بیهوشی. راهنمایی درباره تغییر بالقوه استفاده از داروهای بیهوشی در طی شرایط اورژانسی ناشی از همهگیری. https://icmanaesthesiacovid-19.org/drug-demand-supply-guidance
تقدیر و تشکر
این مجموعه ویژه توسط Michael McEvoy و Muataz Amare (دستیاران انتشار، گروه بیهوشی در کاکرین ، Andrew Smith (معاپون سردبیر، گروه بیهوشی در کاکرین)، Janne Vendt (متخصص IT، گروه بیهوشی در کاکرین) و Teo Quay (سردبیر گروه مراقبتهای ویژه و اورژانس و بیهوشی در کاکرین) در همکاری با Monaz Mehta (سردبیر، گروه تحریریه و روشها در کاکرین) تولید شدهاست.
ترجمه
این مجموعه ویژه توسط مرکز کاکرین ایران در تاریخ ۲۸ آبانماه ۱۳۹۹ به فارسی ترجمه شد.
اعتبار تصویر
Karrastock/GettyImages
تماس با ما
دپارتمان ویراستاری و روشهای کاکرین (emd@cochrane.org)